Menu
Daniel Kahneman werd wereldberoemd met zijn boek ‘Thinking Fast and Slow’. Zijn onderzoek over de vooroordelen die onze beslissingen beïnvloeden leverde hem als eerste psycholoog een Nobelprijs op. Zijn volgende boek was even opzienbarend: ‘Noise’ (Ruis). In zijn boeken behandeld hij zaken als psychologie, kansberekening, intuïtie, misvattingen en waarneming.
Er zit namelijk veel ‘ruis’ op onze besluiten. Willekeurige factoren als het weer, ons humeur, vorige beslissingen of zelfs onze eetlust hebben directe invloed.
Op zich is dit niet verwonderlijk aangezien we dagelijks rond de 10.000 (micro) beslissingen nemen. Het is daarmee onmogelijk alle beslissingen bewust te maken met die oneindige stroom aan te nemen besluiten. Onderzoek toont daarbij aan dat ons brein van nature lui is en daarom bochten afsnijdt om tot die duizenden kleinere en grotere beslissingen te komen. Maar dit principe dus ook geld bij belangrijke en impactvolle besluitvorming.
Ons denken word daarbij in essentie beheerst door twee systemen:
Dat eerste systeem is daarbij niet uit op waarheid of feiten, maar eerder op besparing van energie (zo min mogelijk cognitieve inspanning of belasting). Dit systeem maakt in veel gevallen beslissingen op basis van bekendheid of coherentie. Op aannames.
Maar zeker niet op basis van kennis of het zorgvuldig wegen van alle beschikbare informatie.
Als we kijken naar ruis in de praktijk zijn er talloze voorbeelden te benoemen:
Er zijn talloze van dit soort voorbeelden, maar de meest schrijnende komen uit het Amerikaanse rechtssysteem. In 1973 trok de rechter Frankel ten strijde tegen de ingrijpende verschillen tussen vonnissen voor vergelijkbare delicten. Een voorbeeld dat hij naar voren haalde was de uitspraak bij twee mannen, beide met blanco strafblad, die werden veroordeeld voor het verzilveren van een valse cheque van 50 dollar. De ene dader kreeg een gevangenisstraf van 15 jaar terwijl de ander een strafmaat van slechts 30 dagen als vonnis kreeg.
In 1981 kregen 208 rechters allemaal dezelfde zestien hypothetische zaken voorgelegd. In slechts drie van de zestien zaken was er unanimiteit wat betreft de gevangenisstraf. Zelfs wanneer de rechters het erover eens waren dat een gevangenisstraf gepast was, was er grote variatie in de duur. Zo was in een hypothetische fraudezaak de gemiddelde straf 8,5 jaar maar was de zwaarst opgelegde straf levenslang. In een ander geval was de gemiddelde straf 1,1 jaar, maar de zwaarste straf 15 jaar.
De grote onderlinge verschillen hebben geleid tot het opstellen van verplichtende richtlijnen in het strafrecht.
De tegenstand onder rechters bij deze richtlijnen bleek echter groot. Dit werd namelijk ervaren als een inbreuk op hun rechterlijke onafhankelijkheid. En het zou het hen onmogelijk worden gemaakt de juiste straf toe te kennen. Echter, toen door deze weerstaand onder rechters de status van richtlijn weer werd teruggebracht tot slechts een advies namen de grote onderlinge verschillen weer toe.
Weerstand lijkt haast een gegeven wanneer er pogingen worden gedaan ruis te reduceren. Hierbij speelt dus vooral het eerste systeem (intuïtie) op. De meest succesvolle wijze om ruis te reduceren is door de invoering van richtlijnen en protocollen. Maar die geven gevoelsmatig te weinig ruimte voor intuïtie, praktijkervaring of het weloverwogen oordeel.
De leer van Kahneman onderstreept dit, waarbij hij aangeeft dat ruis makkelijk bestreden kan worden door bijvoorbeeld meerdere mensen onafhankelijk iets te laten beoordelen en dan vervolgens het gemiddelde daarvan te nemen. Dat zou die verzekeringsmaatschappij een hoop ellende hebben kunnen besparen. Tevens helpt het als je vooraf criteria opstelt voor een beslissing, en al die criteria afzonderlijk waardeert, voor jij jezelf toe staat een oordeel te vellen. Of een belangrijke beslissing te nemen.
Kahneman zijn aanbeveling zie je dan ook al zijn intrede doen binnen de beoordelingswereld. Eerder dit jaar gaven directeur HIS Richard Lennartz en Theo van der Linden (VdLC) op het PIANOo-congres een presentatie over het boek van Kahneman. Gek is dat niet want Kahneman werkt op het snijvlak van psychologie en economie: dat is tevens het snijvlak van belangrijke elementen van aanbestedingen. Lennartz en Van der Linden zijn ervan overtuigd dat de ideeën van Kahneman grote invloed gaan hebben op de wijze waarop beoordelingscommissies tot hun oordeel komen.
Deze elementen spelen tevens een belangrijke rol in onze Versnellingskamer aanpak. Waarbij we deelnemers gestructureerd door een proces leiden, waarbij ons GDSS een belangrijke rol vervuld door deelnemers informatie op een correcte manier te kunnen laten beoordelen. Zodat tijdens de bijeenkomsten het juiste gesprek gevoerd kan worden.
Deze aanpak passen we onder andere toe bij aanbestedingen (hier hebben we zelfs een voorgeprogrammeerde aanpak, genaamd de MARK methode voor, waarmee inschrijvingen effectief, transparant en beargumenteerd beoordeeld worden), energietransitie, participatie en beleid’ of besluitvorming processen.
Ruis compleet wegnemen is een utopische gedachte, maar met duidelijke richtlijnen, processen, protocollen en regels kan het wel flink gereduceerd worden.
Zodat de juiste besluiten genomen worden.
