In vrijwel iedere overheidsorganisatie of uitvoeringsketen bestaan kwetsbaarheden voor fraude, corruptie of misbruik van bevoegdheden. Niet omdat mensen per se kwaad willen maar omdat systemen vaak zo zijn ingericht dat risico’s zich kunnen opstapelen zonder dat iemand het echt ziet.
En dat is precies het probleem: we denken te vaak dat het bij ons wel goed geregeld is. Toch tonen recente stelselonderzoeken aan dat:
Juist daarom is het essentieel dat we de blinde vlekken in onze eigen systemen onder ogen durven te zien. Niet pas na een schandaal maar vooraf.
Met traditionele risicoanalyses kom je vaak niet verder dan een lijstje met ‘waarschijnlijkheid’ en ‘impact’. Maar wat als de risico’s zich niet laten vangen in spreadsheets of anonieme meldpunten? Wat als het juist gaat om complexe systemen, stille cultuurpatronen en gedeelde verantwoordelijkheden?
Dan is een andere aanpak nodig. Een aanpak die:
We begeven ons steeds meer in een tijd waarin transparantie, integriteit en robuuste besluitvorming essentieel zijn voor overheidsorganisaties. Daarmee komt het belang van stelselonderzoeken steeds nadrukkelijker naar voren. Zeker in sectoren waar financiële belangen, bevoegdheden en discretie samenkomen. Denk hier bijvoorbeeld aan het sociaal domein, de woningbouwcorporaties of de energiesector, waar fraude, corruptie en systeemfalen op de loer liggen.
Een stelselonderzoek onderzoekt niet uitsluitend incidenten maar kijkt juist naar de systemische oorzaken die misstanden mogelijk maken. Het beoogt preventieve inzichten te leveren in waar systemen structureel gevoelig zijn voor risico’s zoals belangenverstrengeling, machtsmisbruik of gebrekkige controlemechanismen. Hierbij gaat het niet alleen om het vinden van ‘de rotte appel’ maar om het onderzoeken van het mandje waar die appel in ligt.
Opdrachtgevers van stelselonderzoeken (denk aan ministeries, toezichthouders of gemeentelijke overheden) worden daarbij geconfronteerd met verschillende knelpunten:
Een GDSS ondersteunt besluitvormingsprocessen door groepen op gestructureerde wijze te begeleiden bij het verkennen, structureren en wegen van informatie. Dit maakt het bijzonder krachtig bij stelselonderzoeken met een sterk multidisciplinair of interorganisationeel karakter.
Toepassingen van GDSS bij stelselonderzoek:
De BowTie is bij uitstek geschikt om in kaart te brengen:
Door samen met betrokkenen in een GDSS-omgeving zulke analyses te maken ontstaat een gedeeld beeld van kwetsbaarheden en oplossingen. Zo wordt niet alleen het risico benoemd maar ook het systeem eromheen.
De Delphi methode helpt om op anonieme, iteratieve wijze kennis te vergaren van experts of betrokkenen. Via meerdere rondes worden meningen vergeleken en bijgesteld. Dit voorkomt dominantie van hiërarchische posities en versterkt de collectieve oordeelsvorming.
In combinatie met een GDSS kan de Delphi-methode worden ingezet om:
Een krachtige toevoeging is de inzet van een Versnellingskamer®, waarbij de GDSS wordt gebruikt om met een breed samengestelde groep versneld tot inzichten, besluitvorming en interventies te komen. Dit is met name waardevol bij urgente of politiek gevoelige dossiers waar tijdsdruk en belangen spelen. De gestructureerde aanpak helpt om de focus op de inhoud te behouden.
Stelselonderzoeken zijn geen luxe maar een noodzaak om systemen robuuster en weerbaarder te maken. Met de inzet van een GDSS, aangevuld met methodes als BowTie en Delphi, ontstaat een aanpak die:
Zo wordt niet alleen duidelijk wat er mis kan gaan, maar vooral hóe we het kunnen voorkomen.
